Na piłkarskie boisko zaplątał się trochę przypadkiem. Miał 16 lat, był już w szerokiej kadrze juniorów reprezentacji Polski w piłce ręcznej, i pewnego dnia wybrał się do Katowic zobaczyć, jak w turnieju halowym radzą sobie jego koledzy z sekcji futbolowej Bobrka Karb Bytom. Znał ich dobrze, więc w pewnej chwili zszedł z trybun i przysiadł się na ławce rezerwowych, żeby pogadać. Nagle za jego plecami ktoś się wydarł.

– Przegrywamy 0:3, bramkarz puszcza każdą piłkę! Dawać mi tu rezerwowego! – to trener krzyczał do kierownika drużyny.

– Rezerwowy nie dojechał. Nie ma nikogo na zmianę.

– A ten tu?

– To z innej sekcji. Szczypior. Do tego rozgrywający, nie bramkarz.

– A niech mnie – żachnął się trener. – Trudno. Niech się przebiera i wskakuje między słupki. I tak gorzej już nie będzie.

No to się Czaja przebrał i stanął. I nawet jednego gola nie puścił. A po turnieju doszło do próby przekupstwa. Działacze piłkarscy obiecali mu za przejście do ich sekcji podwójną premię, czyli dwie tabliczki czekolady. Wtedy jeszcze nie uległ pokusie. Rok później już tak.

DWIE SROKI ZA OGON

Jego kariera piłkarska zaczęła się równie niezwykle jak życie, bo choć jest z dziada pradziada Ślązakiem, na świat przyszedł w niemieckim Linderbrücku. Tam w czasie wojny na roboty przymusowe została wywieziona mama przyszłego bramkarza. Ponieważ w okolicy nie było katolickiej świątyni, Czaja został dwa razy ochrzczony. Najpierw w obrządku ewangelickim, a po powrocie do Polski – gdy miał trzy lata – przyjął chrzest w kościele w Bytomiu.

W piłkę ręczną z powodzeniem grał do 18. roku, ciągnąc – jak potem wspominał – dwie sroki za ogon. Na futbol postawił ostatecznie, gdy zgłosili się do niego działacze Slavii Ruda Śląska, obiecując mu regularne występy w pierwszej drużynie. Dwa lata później znów zmienił klub, przenosząc się do nowopowstałego GKS-u Katowice. Wystarczył sezon, by z kolegami z Bukowej wylądował w najwyższej klasie rozgrywkowej.

To wtedy usłyszała o nim cała piłkarska Polska. Niezbyt wysoki (180 cm), ale skoczny i obdarzony świetnym refleksem bramkarz wiele razy wyróżnił się na ligowych boiskach, jednak prawdziwą furorę zrobił na przełomie lat 60. i 70., gdy kończył swoje występy w barwach GieKSy, a zaczynał karierę jako zawodnik chorzowskiego Ruchu. Dokonał wówczas rzeczy, jaka wcześniej nie udała się żadnemu z bramkarzy w ekstraklasie. Poczynając od spotkania Katowic z Legią Warszawa (0:2), w którym jako ostatni pokonał go Władysław Stachurski, przez kolejnych jedenaście spotkań nie puścił gola. Niesamowita seria trwała od 18 kwietnia do 20 września 1970 roku, a została przerwana dopiero przez Mariana Kozerskiego ze Stali Rzeszów, który trafił do siatki, gdy Czaja bronił już bramki Niebieskich. Tym samym zachował czyste konto przez równo 1005 minut. Czapki z głów!

Nic dziwnego, że będąc w życiowej formie został powołany do reprezentacji. Ostatecznie rozegrał w niej jednak tylko dwa mecze: w Szczecinie towarzyski z Irakiem (2:0) i trzy miesiące później z Albanią (3:0) w eliminacjach Euro 1972. Gola nie puścił, więc co poszło nie tak?

TEN SZÓSTY

Czaja miał pecha, bo zadebiutował pod koniec kadencji Ryszarda Koncewicza, a Kazimierz Górski, który przejął kadrę w grudniu 1970 roku, najpierw wolał sprawdzić innych bramkarzy: Władysława Grotyńskiego i Jana Tomaszewskiego z Legii, Jana Gomolę i Huberta Kostkę z Górnika Zabrze czy Mariana Szeję z Zagłębia Wałbrzych. Jego widział najwyżej jako rezerwowego i w tej roli piłkarz Ruchu miał szansę wziąć udział w pamiętnej olimpiadzie w Monachium. Znów jednak nie dopisało mu szczęście.

Pozostały mu więc występy w klubie. I tu sobie poużywał, bo z Ruchem trzy razy sięgnął po mistrzostwo i raz po Puchar Polski. Miał też okazję zwiedzić trochę świata, bo w latach 70. Niebiescy regularnie grali w europejskich pucharach.

W DESZCZU I ŚNIEGU

Podobno najlepszy mecz w życiu rozegrał wiosną 1974 roku w Rotterdamie. Ruch walczył wówczas z Feyenoordem o półfinał Pucharu UEFA. Przy Cichej było 1:1, a w rewanżu chorzowianie szybko objęli prowadzenie i potem dzięki niesamowitym interwencjom Czai długo utrzymywali korzystny wynik. Niestety, polski bramkarz wreszcie skapitulował i doszło do dogrywki. Przed jej rozpoczęciem Holendrzy, choć przepisy na to nie pozwalały, zeszli na chwilę do szatni. „My zaś czekaliśmy na boisku w deszczu. Jak ruszyli z impetem, to trafili nas dwa razy i skończyła się nasza przygoda” – wspominał po latach.

Kapitalnie zagrał też rok później w ćwierćfinale Pucharu Europy. Rywalem Niebieskich była jedna z najlepszych w latach 70. drużyn Starego Kontynentu – AS Saint-Étienne. W Chorzowie Czaja w efektownym stylu bronił strzały braci Revellich, Jeana-Michela Larqué, Pierre’a Repelliniego i Yvesa Triantafilosa.

Ruch najpierw strzelił trzy gole, a potem… stracił cztery z rzędu. Te dwa decydujące padły już w rewanżu, choć polski bramkarz dokonywał cudów, aby powstrzymać mistrzów Francji. A łatwo nie było, bo konfrontacja odbyła się dość niecodziennych okolicznościach przyrody.

Gdy Czaja grał w tych meczach, był już po trzydziestce i powoli szykował się do roli trenera. Piłkarską karierę zakończył ostatecznie w 1979 roku. Kilkanaście miesięcy wcześniej usłyszał jednak dość zaskakującą propozycję.

SZLIFIERZ DIAMENTÓW

Grotyński, Gomola, Szeja, Kostka, wreszcie Tomaszewski. Potem Zygmunt Kalinowski, Jan Karwecki, Andrzej Fischer, Piotr Mowlik i Zygmunt Kukla. Zawsze był ktoś lepszy, zawsze w kimś innym – nie w nim – widziano człowieka godnego bronić polskiej bramki. Tak było za trenera Górskiego, tak samo się stało, gdy latem 1976 roku funkcję selekcjonera objął Jacek Gmoch. Tym bardziej zdziwił się golkiper Ruchu, gdy już u schyłku kariery odebrał dość zaskakujący telefon.

Na mundial jednak pojechał, choć dopiero cztery lata później i nie jako zawodnik, ale członek sztabu szkoleniowego. Miał już na koncie kilka sukcesów. Pracując w Ruchu, odkrył i nauczył fachu kilka bramkarskich talentów, m.in. Józefa Wandzika, Henryka Bolestę i Janusza Jojkę. Przed mistrzostwami świata w Hiszpanii trener Antoni Piechniczek włączył go więc do swojej ekipy, co stało się ponoć na specjalne życzenie Józefa Młynarczyka. Efekt był znakomity. Golkiper Widzewa ustabilizował formę i podczas turnieju był pewnym punktem drużyny, która sięgnęła po medal.

Po mistrzostwach wrócił na Cichą i dalej szkolił bramkarzy, łącząc robotę w klubie ze współpracą z reprezentacją. Tak było do 1986 roku i mundialu w Meksyku, który zakończył pierwszą selekcjonerską kadencję Piechniczka. Czaja wyjechał wówczas do Niemiec, gdzie mieszkał przez ponad dwadzieścia lat, zarabiając na życie jako trener w klubach z niższych lig. Do Polski wrócił w 2009 roku. Osiadł w Beskidach, gdzie zażywa spokojnej emerytury. Piłkę ogląda tylko w telewizji, na życie patrzy z dystansem, o saksach nie marzy. Zresztą… Siwy już jest, więc co się będzie po Amerykach włóczył?